Amasya Evleri genellikle yan yana, sırt sırta ve bitişik nizam yapılmış; konutlar haremlik ve selamlık olarak düzenlenmiştir. Evler daha çok bodrum üzeri tek ve iki katlı olup; birinci ve ikinci kat üzeri "sahniş - sahn-ı şirin"li (üç tarafı pencereli, çıkma tarzı cumba) olanlarına da rastlanmaktadır.
Evlerin çoğu avlulu ve bahçelidir. Bahçe, haremlik ve selamlık arasında kalmakta, burada ocak ve su kuyusu bulunmaktadır. İkinci katları çoğunlukla cumbalıdır. Bununla, hem ev planında simetri sağlanmış, hem de daha fazla yer kazanılması hedeflenmiştir. Özellikle Yalıboyu'nda, Roma Dönemi sur duvarları üzerine yapılmış olan konutlarda, Yeşilırmak'a bakan güney yöndeki evler, "eliböğründe"lerle (ahşap evlerin çıkmalarına destek için yerleştirilen çapraz payanda) desteklenerek dışarıya taşırılmış, böylece daha geniş iç mekan elde edilmiştir.
1915 yangını, 1939 depremi ve zaman zaman meydana gelen sel felaketleri, ahşap konutları olumsuz etkilemiştir. Hatuniye Mahallesi bu olumsuzluklardan en az etkilenmiş olan bölgedir.
Evlerin çoğu avlulu ve bahçelidir. Bahçe, haremlik ve selamlık arasında kalmakta, burada ocak ve su kuyusu bulunmaktadır. İkinci katları çoğunlukla cumbalıdır. Bununla, hem ev planında simetri sağlanmış, hem de daha fazla yer kazanılması hedeflenmiştir. Özellikle Yalıboyu'nda, Roma Dönemi sur duvarları üzerine yapılmış olan konutlarda, Yeşilırmak'a bakan güney yöndeki evler, "eliböğründe"lerle (ahşap evlerin çıkmalarına destek için yerleştirilen çapraz payanda) desteklenerek dışarıya taşırılmış, böylece daha geniş iç mekan elde edilmiştir.
1915 yangını, 1939 depremi ve zaman zaman meydana gelen sel felaketleri, ahşap konutları olumsuz etkilemiştir. Hatuniye Mahallesi bu olumsuzluklardan en az etkilenmiş olan bölgedir.
Bu tür ahşap evler uzun ömürlü olmadığı için, Selçuklu ve (son dönemi hariç) Osmanlı devrinden günümüze mimari örnekleri kalmamıştır. Doğal afetler ve yangınlar da bu örneklerin kaybolmasında büyük rol oynamıştır. Örneğin 1915 yılında meydana gelen yangında, Amasya'nın en bayındır mahalleleri ve çarşıları kül olmuştur. Günümüze kadar gelebilen Amasya evleri, 19. yy'ın ikinci yarısına aittir.
Amasya evleri daha çok birbiriyle yan yana ya da sırt sırta, bitişik nizam inşa edilmişlerdir. Bunun en iyi örneği Yalıboyu evleridir. Ama şehir içerisinde ayrık nizam uygulamalarına da rastlanabilmektedir
Amasya evleri daha çok birbiriyle yan yana ya da sırt sırta, bitişik nizam inşa edilmişlerdir. Bunun en iyi örneği Yalıboyu evleridir. Ama şehir içerisinde ayrık nizam uygulamalarına da rastlanabilmektedir
Geleneksel ev tasarımında odalar arasında kullanım açısından bir farklılık yoktur, bu nedenle odalarda bulunan Ocak, Şerbetlik (Çiçeklik), Dolap, Raf, Sedir, konutun tüm mimarisinin ayrılmaz parçalarıdır.
Eski Türk evlerinde olduğu gibi, Amasya evlerinde de bağımsız bir banyo (Gusülhane) kısmına rastlanmaz. İnsanlar bu gereksinimlerini genellikle odalardaki yüklük olarak düzenlenen ahşap gömme dolaplar içerisinde giderirler.
Eski Türk evlerinde olduğu gibi, Amasya evlerinde de bağımsız bir banyo (Gusülhane) kısmına rastlanmaz. İnsanlar bu gereksinimlerini genellikle odalardaki yüklük olarak düzenlenen ahşap gömme dolaplar içerisinde giderirler.
Amasya evlerinin plan merkezini sofalar oluşturur. Sofalar aynı zamanda evlerin plan tipini de belirler. Plan tipleri katlar arasında farklılık gösterebilmektedir. Sofalar ortada, dışta, köşede ya da evi boylu boyunca ikiye ayırır nitelikte olabilmektedir. Amasya evlerinin temelinde taş, birinci ve ikinci katlarında ise ahşap çatkı arasına kerpiç dolgu kullanılmıştır. İç ve dış yüzeyler samanlı çamur ya da kendirli kireçle sıvandıktan sonra badana edilir
Genellikle kuzey-güney doğrultusunda düzenlenmiş olan eski Amasya evlerinde ön cephe esas alınmıştır. Cumbalar bu cephelerin en belirleyici unsurlarıdır. Bazı evlerde ise yan cephelerde de, tıpkı ön cephelerde olduğu gibi çıkmalar görülmektedir (Örneğin Hazeranlar konağı). Amasya evlerinde dört tip cephe görülmektedir: cephe ortasından tek çıkmalı, iki köşe çıkmalı, düz kat çıkmalı ve gönyeli çıkmalı. Eski Amasya evlerinde iki çeşit çatı biçimi görülür. Kırma çatı, evin her yüzüne doğru inen yüzeyleri olan çatı tipidir. Beşik çatı ise, beşik örtüsü biçimindedir ve iki yüzeye sahiptir. Günümüze kadar gelen Amasya evlerinde en çok beşik çatıya rastlanır. Çatıların üzeri, oluklu alaturka kiremitle örtülüdür.
Saçaklar genelde ön cephede bulunur, ama birden fazla cephede saçağın bulunduğu evler de vardır. Bazı saçakların altı kaplamalı iken, bazıları değildir.
